مجازات و مسئولیت کیفری فرد مجنون

مجازات و مسئولیت کیفری فرد مجنون در نظام حقوقی ایران مطرح گردیده و قوانین آن بر اساس شرع، فقه اسلامی و دیدگاه سایر نظام های حقوقی دنیا به تصویب رسیده. جنون و دیوانگی جزء موضوعات مهمی است که در فقه و حقوق مورد توجه قرار گرفته و به آن پرداخته شده است. واژه مجنون معانی بسیار گسترده ای دارد و از جهات مختلفی می توان آن را مورد بررسی قرار داد. از نظر حقوقی مجنون به فردی اشاره می کند که عقل، اختیار و اراده ی خود را از دست داده و توانایی تصمیم گیری ندارد.

طبیعتا در چنین شرایطی نمی توان انتظار پاسخگویی از او را داشت و وی را مقصر اصلی به حساب آورد. در بسیاری از روایات اسلامی نیز به مساله ی عدم مسئولیت فرد مجنون و دیوانه اشاره شده و انعکاس این مساله را در قوانین کیفری ایران نیز مشاهده می کنیم. حتی هرگونه اختلال روانی نیز می تواند رافع مسئولیت کیفری فرد باشد. در نظر داشته باشید که جنون و اختلال روانی مجرم نیاز به اثبات دارد و بایستی از نظر پزشکی مورد بررسی قرار گیرد. در غیر این صورت مسئولیت کیفری فرد پابرجاست.ناگفته نماند که بر اساس عقل و منطق نیز نمی توان برای فرد مجنون مجازات و مسئولیت کیفری متصور شد.

به این نکته ی مهم توجه داشته باشید که جنون و اختلالات روانی بایستی قبل از ارتکاب جرم و یا در زمان ارتکاب جرم حادث شود. در صورتی که جنون و اختلالات روانی پس از ارتکاب جرم به وجود آید و شخص در زمان ارتکاب جرم از سلامت کامل عقل و اراده برخوردار باشد، مسئولیت کیفری فرد محرز است. در چنین شرایطی بررسی پرونده و روند دادرسی آن موقتا متوقف و موکول به زمان بهبودی فرد می گردد. زیرا مجرم بایستی در محضر دادگاه از خود دفاع نموده و اسناد و دلایل لازم را ارائه دهد. در شرایطی که ارتکاب جرم از جانب فرد محرز است و موضوع برای دادگاه روشن است، نیازی به توقف دادرسی نیست وحکم مربوطه صادر خولپاهد شد.

مجازات و مسئولیت کیفری فرد مجنون در قانون قضایی ایران

قانونگذار در بخش چهارم قانون مجازات اسلامی به موضوع شرایط و موانع مسئولیت کیفری پرداخته است. بر اساس ماده ی ۱۴۰ قانون مجازات اسلامی :

مسؤولیت کیفری در حدود، قصاص و تعزیرات تنها زمانی محقق می شود که فرد حین ارتکاب جرم، عاقل، بالغ و مختار باشد به جز در مورد اکراه بر قتل که حکم آن در کتاب سوم «قصاص» آمده است.

در فصل دوم بخش چهارم کتاب قانون مجازات اسلامی موضوع موانع مسئولیت کیفری مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است.

با توجه به ماده ی ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی: افراد نابالغ مسؤولیت کیفری ندارند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که نابالغ دیوانه و مجنون نیز از مسئولیت کیفری مبراست.

ماده ی ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی را می توان به عنوان مهم ترین قانون در رابطه با مجازات و مسئولیت کیفری فرد مجنون به حساب آورد. بر اساس این ماده : هرگاه مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمییز باشد مجنون محسوب می شود و مسؤولیت کیفری ندارد.

بر اساس ماده ی ۱۵۰ قانون مجازات اسلامی: هرگاه مرتکب جرم در حین ارتکاب، مجنون باشد یا در جرائم موجب تعزیر پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود چنانچه جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص، ثابت و آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت عمومی باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناک در محل مناسب نگهداری می شود. شخص نگهداری شده یا خویشاوندان او می توانند در دادگاه به این دستور اعتراض کنند که در این صورت، دادگاه با حضور معترض، موضوع را با جلب نظر کارشناس در جلسه اداری رسیدگی می کند و با تشخیص رفع حالت خطرناک در مورد خاتمه اقدام تأمینی و در غیراین صورت در تأیید دستور دادستان، حکم صادر می نماید. این حکم قطعی است ولی شخص نگهداری شده یا خویشاوندان وی، چنانچه علائم بهبود را مشاهده نمودند حق اعتراض به این حکم را دارند. همچنین هرگاه بنا به تشخیص متخصص بیماری های روانی، مرتکب، درمان شده باشد برحسب پیشنهاد مدیر محل نگهداری او دادستان دستور خاتمه اقدام تأمینی را صادر خواهد کرد.

تبصره۱- هرگاه مرتکب یکی از جرائم موجب حد پس از صدور حکم قطعی دچار جنون شود حد ساقط نمی شود. در صورت عارض شدن جنون قبل از صدور حکم قطعی در حدودی که جنبه حق اللهی دارد تعقیب و محاکمه تا زمان افاقه به تأخیر میافتد. نسبت به مجازات هایی که جنبه حق الناسی دارد مانند: قصاص ، دیه و همچنین ضرر و زیان ناشی از جرم، جنون مانع از تعقیب و رسیدگی نیست.

. تبصره۲- قوه قضاییه موظف است مراکز اقدام تأمینی را در هر حوزه قضایی برای نگهداری افراد موضوع این ماده تهیه نماید. تا زمان شروع به کار این اماکن، قسمتی از مراکز روان درمانی بهزیستی یا بیمارستانی موجود به این افراد اختصاص داده می شود.

زنا

زنا از دو منظر حائز اهمیت است. هرگاه مرد دیوانه ای با زن عاقل نزدیکی نماید به طوریکه با رضایت و اراده ی زن همراه باشد، برای مرد مجنون مسئولیت کیفری متصور نیست. از آنجایی که زن با قصد و اراده ی خود به چنین عملی مبادرت نموده دارای مسئولیت کیفری است و مجازات حد اعمال خواهد شد.

در شرایطی که مرد مجنون با زن عاقلی با زور و اکراه زنا نماید ( چنین حالتی به نوعی تجاوز به عنف محسوب می شود) برای هیچ یک مجازاتی در نظر گرفته نشده و مسئولیت کیفری زن و مرد در چنین حالتی منتفی است.

قتل

مجازات جرم قتل در حالت عادی اعدام است مگر اینکه با رضایت اولیای دم همراه باشد که در این صورت پرداخت دیه مطرح می گردد. حال تصور کنید فرد مجنونی دیگری را به قتل رسانده و دستگیر شده است. در صورتی که جنون و اختلال روانی فرد قبل از ارتکاب جرم و یا در لحظه ی ارتکاب جرم اثبات گردد، مسئولیت کیفری قاتل منتفی است و مجازات اعدام برای او اجرا نمی شود. اما از باب جبران ضرر و خسارت بستگان ذکور قاتل ملزم به پرداخت دیه هستند.

در صورتی که فرد عاقل و سالمی فرد دیوانه ای را به قتل برساند، مجازات اعدام وجود ندارد. در چنین شرایطی پرداخت دیه و مجازات تعزیری برای قاتل در نظر گرفته می شود.

در نظر داشته باشید که در هر دو مورد فوق اثبات جنون فرد از لحاظ تخصصی و پزشکی مد نظر دادگاه است و بایستی این موضوع از طریق ارائه ی اسناد و مدارک معتبر پزشکی صورت بگیرد.

جنون آنی به چه معناست؟

در روند دادرسی بسیاری از پرونده های کیفری سنگین مانند: قتل، گاه مجرمین ادعا می کنند که بر اثر جنون آنی دست به ارتکاب جرم زده اند. جنون آنی به این معناست که فرد توانایی تصمیم گیری، عقل، اراده، اختیار و سلامت عقل خود را به صورت لحظه ای و آنی از دست می دهد. به عبارت دیگر فشار روانی لحظه ای برای فرد به وجود می آید و فرد هیچ کنترلی بر رفتار و اعمال خود ندارد. درنظر داشته باشید که عصبانیت شدید موضوع جداگانه ای است و با جنون آنی متفاوت است. بنابراین نمی توان با ادعای عصبانیت شدید، موضوع جنون آنی را به اثبات رساند.

در موضوع جنون آنی معمولا شخص سابقه ی جنون و اختلال روانی در گذشته را ندارد و به صورت ناگهانی بروز می کند. از این رو اثبات آن بسیار دشوار و سخت است و در صورتی که به اثبات برسد، از آنجایی که اراده و اختیار شخص در حین ارتکاب جرم از بین رفته است، می تواند رافع مسئولیت کیفری باشد.

در باب مجنون ادواری

مجنون ادواری به شرایطی اشاره می کند که فرد در برخی از مواقع سالم و از اختیار کامل برخوردار است، اما در برخی مواقع دچار جنون و دیوانگی می شود و عقل و اراده ی خود را از دست می دهد. در رابطه با مجنون ادواری اگر به اثبات برسد که در زمان ارتکاب جرم، دچار جنون شده، مسئولیت کیفری برای او متصور نیست. اگر در حین ارتکاب جرم، سلامت عقلی فرد به تایید برسد و اثبات گردد که در حالت جنون قرار ندارد، فرد مرتکب دارای مسئولیت کیفری است و مجازات خواهد شد.

انجام مشاوره حقوقی تخصصی

مسئولیت کیفری موضوعی است که از منظر آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی بسیار حائز اهمیت است. سلامت عقل معیاری برای درک و کشف مسائل و تشخیص درست از غلط است. به همین دلیل چندان دور از ذهن نیست که سلامت عقل با مسئولیت کیفری افراد در ارتباط مستقیم قرار بگیرد و بر آن تاثیر بگذارد.

موضوع دیگری که در این میان اهمیت دارد، حضور وکیل متخصص و با تجربه است که با تسلط بر قوانین و مقررات مربوطه، می تواند روند دادرسی پرونده ی شما را تسهیل بخشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر و انجام مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه می توانید با فرنیان فر وکیل پایه یک دادگستری در ارتباط باشید.