مهدور الدم کیست؟ (مطلق – نسبی)

مهدور الدم باوریست که بر اساس آن خون یک شخص هدر رفته و باطل تلقی می گردد و تحت سیطره و حمایت قانون قرار نمی گیرد. به طور کلی هر گاه شخصی مورد ضرب و جرح قرار بگیرد و یا به قتل برسد با توجه به احکام شریعت اسلامی و قانون مجازات اسلامی کیفر هایی نظیر دیه و قصاص برای فرد مجرم در نظر گرفته شده است. بنابراین مهدور الدم بودن یک استثنای قانونی است که مختص موارد محدودی می باشد.

معروف ترین پرونده ای که در سال های اخیر در رابطه با موضوع مهدور الدم تشکیل شده است، پرونده ی قتل های منتسب به سعید حنایی در شهر مشهد می باشد. مردی که در انتها به حکم اعدام محکوم شد و بار دیگر موضوع مهدور الدم بودن را به چالش کشید. به نظر شما چه دلایلی برای این استثنا وجود دارد و چه فلسفه ای پشت آن پنهان شده است؟ در ادامه با وکیل فرنیان فر همراه باشید.

مهدور الدم به چه معناست؟

مهدور الدم اصطلاحیست که ریشه ی آن را بایستی در فقه اسلامی جستجو کرد. از نظر حقوقی و فقهی مهدور الدم بودن به شرایطی اشاره می کند که خون یک فرد هدر و بی ارزش تلقی می شود و تحت حمایت قانونگذار قرار نمی گیرد. با چنین وصفی در صورت قتل آن شخص و یا ضرب و جرح او مجازات متوجه فرد قاتل یا ضارب نخواهد بود.

عده ای معتقدند که قتل فرد مهدور الدم واجب است. این افراد بر این باورند که برخی عوامل و موارد موجهه جرم وجود دارد که که می تواند وصف مجرمانه ی عمل را از بین ببرد تا جایی که به آن قداست می بخشد و به یک واجب شرعی تبدیل می گردد. مانند فتوای قتل سلمان رشدی.

وکیل کیفری : از آنجایی که موضوع مهدور الدم بودن افراد بسیار حساس و واکنش برانگیز است و می تواند موجبات هرگونه سوءاستفاده ای را فراهم آورد، قانونگذار ایران در تصویب آن محافظه کارانه و دقیق عمل نموده. به همین دلیل ممکن است تفاوت هایی با قوانین شرعی و احکام اسلامی مرتبط با مهدور الدم بودم افراد به چشم بخورد.

با عنایت به قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ فردی که مرتکب قتل مهدور الدم شده است، بایستی در دادگاه ادعای خود را ثابت نماید. در غیر این صورت مجازاتی نظیر قصاص در انتظار او خواهد بود. علاوه بر این در صورتی که مهدور الدم بودن مجنی علیه را ثابت کند، علی رغم حذف مجازات اعدام و قصاص مجازات تعزیری جرم کماکان پابرجاست. زیرا جنبه ی عمومی جرم غیر قابل انکار است و از این جهت قابل تعزیر می باشد.

مهدور الدم بودن شامل چه مواردی می باشد؟

قانون دایره ی خاصی از موارد را به عنوان مهدور الدم در نظر گرفته که به شرح زیر می باشد:

مهدور الدم مطلق

مهدور الدم مطلق به شرایطی اشاره می کند که فردی از دیدگاه تمامی افراد یک جامعه و یا یک گروه خاص مهدور الدم تلقی شود و قتل او واجب است. چنین موضوعی مختص به مواردی نظیر سب النبی و یا افرادیست که به طور آشکار و علنی علیه مقدسات اسلامی توهین می کنند و اذهان عمومی را جریحه دار می نمایند. در چنین شرایطی عمدتا فتواهایی از سوی مراجع تقلید مبنی بر مهدور الدم بودن فرد صادر می گردد که بر اساس آن قتل شخص مهدور الدم جایز است. در واقع مجوز شرعی قتل فرد صادر می گردد.

مهدور الدم نسبی

مهدور الدم نسبی شامل افراد محدودتری می گردد و مختص مواردیست که فرد یا گروهی از نظر فرد و یا گروهی خاص مهدور الدم به حساب می آید. مسائل ناموسی و… که در فرقه های مذهبی و قومیتی به چشم می خورد از بارزترین موارد مهدور الدم نسبی به حساب می آیند.

قتل هایی که مهدور الدم نیستند، اما قصاص ندارند.

• قتل توسط پدر یا جد پدری
• قاتل مست و بی‌اختیار باشد یا قتل در حالت خواب و بیهوشی رخ دهد.
• قاتل مسلمان و مقتول غیرمسلمان باشد.
• قاتل دیوانه یا نابالغ غیرممیز باشد.
• ارتکاب قتل عمدی در اجرای امر آمر قانونی

متاسفانه یک باور غلط در رابطه با ارتکاب قتل تحت هر یک از شرایط فوق وجود دارد که بر اساس آن مهدور الدم بودن مجنی علیه حتمیست. گمان و باور اشتباهی که در سال های اخیر موجب جنایت های زیادی در جامعه ی ما گردیده است. تمامی موارد بالا شامل قتل هاییست که بنا به دلایل متعددی مجازات اعدام برای آن حذف شده. اما این امر به واسطه ی گناهکار بودن مجنی علیه موجب صدور جواز ارتکاب قتل و جنایت نمی باشد.

مهدور الدم بودن تنها یک حالت از قتل است که فاقد مجازات اعدام است، با این تفاوت بزرگ که شخص مجنی علیه به واسطه ی انجام عملی غیراخلاقی مانند: زنا و یا توهین و فحاشی به پیامبر اسلام مستحق مرگ است. به عبارت دیگر با یک فرد گناهکار مواجه هستیم که قانون و شرع حمایت های خود را از آن شخص برداشته است و خون او مباح به حساب می آید. پس در نتیجه هر قتلی که فاقد مجازات اعدام برای قاتل باشد، لزوما به معنای مهدور الدم بودن فرد نیست.

نگاهی به مصادیق قانونی مهدور الدم

1. برخی از جرائم مستوجب مجازات های نظیر حد یا قطع عضو  هستند. افرادی که مرتکب چنین جرائمی شوند از نظر قانونی مهدور الدم شناخته خواهند شد. اما این امر منوط بر این است که جنایت وارده بیشتر از مجازات قانونی جرم نباشد. در غیر این صورت دیه و قصاص متوجه فرد مرتکب خواهد بود.
2. دسته ای از جرائم مستوجب حد وجود دارند که مجازات آنها مرگ است. در صورتی که فردی مرتکب این دسته از جرائم گردد، مهدور الدم به حساب می آید و می توان برای قتل او اقدام نمود.
3. دفاع مشروع یکی از مهم ترین مصادیق مهدور الدم بودن به حساب می آید. شخصی که با چاقو و یا اسلحه تهدید شده و یا ناموس و جان و مال او در خطری جدیست می تواند تحت شرایط خاصی از خود دفاع کرده و حتی در صورت ارتکاب قتل قانون حامی اوست و مجازاتی برای او در نظر گرفته نشده است.
4. در فرضی که فردی در شرایطی قرار بگیرد که تجاوز به او حتمی و قریب الوقوع بوده و هیچ راهی برای فرار و مقابله ندارد، در صورت قتل فرد متجاوز مجازاتی برای او در نظر گرفته نمی شود و مهدور الدم بودن مجنی علیه در این مورد قطعیست.
5. شاید مهم ترین و شناخته شده ترین مصداق مهدور الدم بودن قاعده ی قتل در فراش باشد. هرگاه مردی زن خود را همراه با مردی بیگانه در بستر و در حال زنا مشاهده کند، اگر تحت شرایطی که قانون تعریف نموده اقدام به قتل هر دو نفر آنها نماید، مجازات اعدام و یا قصاص متوجه او نمی گردد.

البته این قاعده فقط مختص مردان می باشد و برعکس آن امکانپذیر نیست. به این معنا که اگر زنی همسر خود را همراه با زن دیگری در بستر و در حال زنا مشاهده نماید، حق کشتن هیچ یک از آنها را نخواهد داشت و در صورت ارتکاب قتل به مجازات قانونی آن محکوم می گردد.

انجام مشاوره حقوقی و پیگیری پرونده

فراموش نکنیم که مهم ترین ساز و کار و هدف قانون اجرای عدالت است. بنابراین در مواجهه با شرایط استثنایی که قانون مجازات ها را برای پاره ای موارد خاص حذف کرده با یک شرایط محدود و خاص مواجهیم. چنین استثناهایی به هیچ وجه نباید زمینه ساز هرج و مرج و وقوع جنایت هایی باشد که در سال های اخیر به کررات شاهد آن بوده ایم.

به طور کلی در رابطه با موارد مهدور الدم بودن بایستی آگاهانه تر و محتاط تر تصمیم گرفت و از قوانین و مقررات مرتبط با آن کاملا آگاه بود. در غیر این صورت مجازات های قانونی برای فرد مرتکب اعمال خواهد شد و برچسب یک جنایت برای همیشه روی اسم فرد هک می شود. همان سرنوشت تلخی که برای سعید حنایی رقم خورد و سالیان سال جامعه ی ایران را در بهتی عظیم فرو برد.

برای کسب اطلاعات بیشتر و انجام مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه می توانید با  فرنیان فر وکیل پایه یک دادگستری در ارتباط باشید.