نکاتی در خصوص جعاله

نکاتی در خصوص جعاله : مفهوم و ماهیت جعاله تعهدی است که در قانون مدنی در بخش مربوط به عقود معین آورده شده است و همان طور که بعداً از محتوای مواد مربوط خواهیم دید جعاله عقد نیست بلکه نوعی تعهد یا التزام است.

زیرا برخی شرایط اساسی برای تحقق عقد را در بر ندارد. و قانون مدنی نیز در هیچ یک از مواد مربوطه به اصطلاح یا عبارت عقد جعاله اشاره‌ای ننموده است . توضیحات بیشتر در ادامه با وکیل حقوقی :

جعاله چیست؟

جعاله در تعریف و مفهوم ساده عبارت است از اینکه شخص کار یا عملی را پیشنهاد (ایجاب) می نماید. و در ازای آن تعهد می‌کند که هر کس آن عمل را به انجام رساند و نتیجه آن را ارائه دهد پاداش یا مژدگانی و یا به تعبیر قانون مدنی اجرت خود را دریافت می کند.

ماده ۵۶۱ قانون مدنی اینچنین می‌گوید :

جعاله عبارت است از التزام شخصی در مقابل عملی اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیر معین.

بنابراین جعاله دو طرف دارد یک طرف جاعل یا ملتزم که انجام کار را پیشنهاد و ایجاب می نماید. و طرف دیگر عامل و آن کسی که انجام عمل را بر عهده می‌گیرد. قبول انجام عملی از طرف عامل می‌تواند صریح یا ضمنی باشد . در جعاله مژدگانی یا پاداش را جُعل می نامند.

جعاله التزامی است عهدی، زیرا جاعل تعهد به پرداخت جعل و عامل تعهد به انجام عمل می نماید. همچنین جعاله تعهدی معوض است .

این دو عِوض عبارتند از:

1. کاری که باید انجام شود
2. اجرتی که باید تادیه گردد .

نکاتی در خصوص جعاله : برخی از شارحین قانون مدنی جعاله را تعهدی تملیکی به حساب آورده اند زیرا معتقدند که جعل از طرف جاعل به عامل تملیک می‌گردد .
نتیجه آنکه باید گفت جعاله عقدی است تملیکی از جانب جاعل و عقدی است عهدی از جانب عامل.

مقایسه جعاله با اجاره اشخاص :

اگرچه جعاله و اجاره اشخاص شباهت‌هایی با یکدیگر دارد. ولی این دو با هم متفاوت بوده و اختلافاتی به شرح زیر دارند :

1. اجاره اشخاص دو طرف دارد (مستاجر و اجیر) که هر دو طرف باید معلوم و مشخص باشند .
   ولی در جعاله یکی از طرفین یعنی عامل ممکن است معلوم و مشخص نباشد (درجعاله عام)
2. در اجاره اشخاص اجرت معلوم و مشخص است. ولی در جعاله چنین نیست و آنچنان که در ماده ۵۶۳ قانون مدنی می‌گوید در جعاله معلوم بودن اجرت من جمیع الجهات لازم نیست. بنابراین اگر کسی ملتزم شود که هرکس مال گمشده ای را پیدا کند حصه(بخش،قسمت یا سهم ) مشاع معینی از آن مال او خواهد بود ؛جعاله صحیح است .
3. در اجاره اشخاص کاری که باید اجیر انجام دهد معلوم است. حال آنکه در جعاله بر اساس ماده ۵۶۴ قانون: (در جعاله گذشته از عدم لزوم تعیین عامل ممکن است عمل هم مردد و کیفیت آن نا معلوم باشد .)

متوجه می‌شویم که شرایط و کیفیت رسیدن به نتیجه در جعاله ممکن است. برای عامل یا جاعل حتی هر دو روشن نباشد.

اقسام جعاله

ماده ۵۶۱ قانون مدنی می‌گوید:( …. اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیر معین…) با توجه به قسمت اخیر این ماده می توان گفت که جعاله مانند وقف به دو شکل جعاله خاص و جعاله عام به محقق می شود .

جعاله خاص:

آن است که جاعل به شخص یا اشخاصی که قابل احصا هستند می‌گویند اگر اتومبیل مسروقه مرا پیدا کنی و یا شما چند نفر اگر بتوانید اتومبیل مسروقه مرا پیدا کنید ۲۰۰ هزار تومان مژدگانی می‌پردازم.

جعاله عام :

درجعاله عام طرف جاعل نسبت به ایجابی که می‌کند مشخص نیست مثلاً جاعل در روزنامه آگهی می‌دهد. که هرکس اتومبیل سرقت شده مرا با این مشخصات پیدا کند ۲۰۰ هزار تومان مژدگانی دریافت می نماید.

با توجه به تقسیم بندی فوق بعضی از اساتید حقوق بر آن شده اند که بگویند جعاله خاص عقد است زیرا دو طرف دارد که یکی ایجاب می‌کند. و دیگری قبول می‌نماید اما همچنان که قبلاً نیز متذکر شدیم قانون مدنی به این نکته توجهی ننموده و در همه حال جعاله را به عنوان تعهد و التزام بیان کرده است.

مقایسه جعاله و استیفای منفعت

در ماده ۳۳۶قانون مدنی آمده: هرگاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد. عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود قصد تبرع داشته است.

استیفاء چیست؟

نکاتی در خصوص جعاله , استیفاء عبارت است از بهره‌مند شدن کسی از عمل یا منفعت مال غیر بر مبنای اذنی که مالک مال یا صاحب عمل قبلاً داده است .
استیفای منفعت از اقسام شبه عقد و مانند عقد اجاره است. زیرا در استیفاء توافق بین طرفین برای انجام عمل یا بردن منفعت از مال موجود می باشد و از این جهت شباهت به عقد دارد . ولی شرایط دیگر عقد ،از قبیل تعیین عوض را دارا نمی باشد.

با توجه به نکات فوق الذکر مشخص می‌شود که اولاً استیفاء با جعاله تفاوت دارد. زیرا در استیفاء طرف عامل همیشه مشخص می باشد. حال آنکه در جعاله ممکن است طرف عامل غیر معلوم باشد.

از مقایسه دو ماده ۳۳۶ و ۵۶۱ قانون مدنی چنین استنباط می‌شود که در استیفاء قبولی عامل همیشه صریح است. و حالا آنکه در جعاله ممکن است قبولی عامل ضمنی باشد. یا عامل قبولی خود را حتی به طور ضمنی ابراز نداشته و قبل از اعلام ایجاب، عمل را از روی تصادف به طور اتفاقی انجام داده باشد.