حق ریشه چیست؟ + ۸ نکته حق زارعانه

حق ریشه یا حق زارعانه نوعی حق مالی است که از سوی مالک زمین برای کشاورز در نظر گرفته شده است و بایستی پرداخت گردد. تصور کنید کشاورزی زمینی استیجاری را در دست دارد و با تلاش و کوشش فراوان و صرف هزینه های قابل توجهی باعث رونق و آبادانی زمین مذکور شده است. به طوریکه ارزش زمین چندین برابر شده و محصول قابل توجهی می توان در آن کاشت. طبیعتا چنین امری پس از پایان مدت زمان قرارداد اجاره می تواند به ضرر کشاورز تمام شود.

راهکاری که قانون برای چنین مواقعی ارائه داده، حق ریشه است. در ادامه با وکیل فرنیان فر همراه باشید.

حق ریشه به چه معناست؟

عقود و معاملات زیادی در قانون مدنی ایران تعریف شده است که یکی از آنها عقد مزارعه است. با توجه به ماده ی ۵۱۸ قانون مدنی عقد مزاعه نوعی عقد است که به موجب آن احد از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می دهد که آن را زراعت کرده و محصول حاصل را تقسیم کند. چنین عقدی می تواند سرآغازی باشد برای پاره ای حقوق متقابل که یکی از مهم ترین آنها حق ریشه است. در یک بیان ساده این حق نوعی حق مالی است که به دنبال کشت و زراعت در زمین دیگری به کشاورز تعلق دارد.

به دنبال تمامی فعالیت های کشاورزی که در زمین دیگری صورت می پذیرد، کشاورز صاحب برخی حقوق مهم می شود که مالک زمین بایستی به آن احترام بگذارد. همچنین در شرایطی که کشاورزان اقدام به اجاره ی زمین مزروعی می کنند، حق ریشه برای آنها مسلم است.

آثار و نتایج فعالیت های کشاورزی در لحظه پدیدار نمی شود و به مرور زمان خود را نشان می دهند. کشاورزی شغل آسانی نیست و به تلاش و زحمت فراوانی نیاز دارد. قانونگذار این مسأله را نادیده نگرفته و با عنایت به قوانین و احکام شریعت اسلام حق ریشه را در نظر گرفته است. نام دیگر آن، حق زارعانه است.

متذکر می شویم که با پایان عقد مزارعه و یا اجاره ی زمین کشاورزی، این حق پابرجاست و به کشاورز تعلق می گیرد.

حق ریشه موضوعیست که از نظر عرف و قانون پذیرفته شده است و عمدتا در متن عقد مزارعه و یا اجاره به آن اشاره می شود. در هر صورت چنانچه اشاره ای به آن نشده باشد، کشاورزان می توانند از طریق مراجع قضایی برای آن اقدام نمایند.

حق ریشه در چه شرایطی قابل مطالبه است؟

در متون قانونی قاعده و ساز و کار خاصی به عنوان شرط حق ریشه عنوان نشده است. به نظر می رسد فعالیت و تلاش های مستمر کشاورز در زمینی که متعلق به دیگریست و بر اساس عقد مزارعه یا عقد اجاره در ید اوست، می تواند مبنای درستی باشد. از سوی دیگر حق ریشه برای موارد زیر نیز تعریف شده است:

• اراضی بایر
• اراضی موات
• مراتع و جنگل ها

چنانچه شخصی مبادرت به فعالیت کشاورزی در یکی از زمین های فوق نماید و موجبات احیا و آبادانی زمین مورد نظر را ایجاد نماید، می تواند از نهاد دولتی مربوطه حق ریشه ی خود را مطالبه نماید.

نحوه محاسبه حق ریشه

یکی از مهم ترین چالش ها در رابطه با حق ریشه، نحوه ی محاسبه ی مبلغ آن می باشد. همانطور که گفتیم این حق نوعی حق مالی است که نیاز به محاسبه دارد و برای تمامی موارد یکسان نیست. ممکن است در متن عقد مزارعه یا اجاره نسبت به مبلغ حق ریشه توافقاتی میان طرفین صورت پذیرد. چنانچه توافقی در این راستا صورت نپذیرفته باشد، قانون و قاعده ی خاصی در این رابطه تعریف نشده و محاسبه و تصمیم گیری در رابطه با مبلغ آن بر عهده ی مراجع قضایی قرار دارد.

در این مرحله کارشناسان رسمی دادگستری با توجه به معیار های زیر مبلغ حق ریشه را تخمین می زنند و منصفانه ترین مبلغ را برای آن در نظر می گیرند:

• مدت زمان فعالیت کشاورز در زمین مورد نظر
• ارتباط فعالیت های کشاورز با افزایش ارزش و قیمت ملک
• نوع فعالیت هایی که کشاورز در طول دوران عقد مزارعه و یا اجاره انجام داده است.
• تخمین هزینه هایی که کشاورز در طول فعالیت کشاورزی خود بر روی زمین متحمل شده است.
• نحوه ی تقسیم محصول میان مالک و کشاورز
• میزان اجاره ی سالیانه ی زمین و عرف منطقه
• وضعیت و ارزش زمین قبل از شروع فعالیت های کشاورزی
• موقعیت مکانی و جغرافیایی ملک و جایگاه کشاورزی در منطقه
• نوع محصول و کمیت و کیفیت فعالیت های کشاورز در به ثمر رسیدن آن

۸ نکته مهم در رابطه با حق ریشه

1. حق ریشه همانند سایر حقوق مالی قابلیت نقل و انتقال دارد.
2. در برخی از نقاط ایران حق ریشه با نام حق آب و گل، حق آبادانی و حق نسق شناخته می شود.
3. حق ریشه مختص املاک زراعی می باشد و برای املاک تجاری و مسکونی مفهومی ندارد.
4. حق ریشه همانند سایر حقوق مالی به ارث می رسد.
5. خواهان حق ریشه بایستی به دادگاه محل زندگی مالک و یا محلی که قرارداد مزارعه یا اجاره در آنجا منعقد شده است مراجعه نماید.
6. بر اساس قواعد فقهی و عرفی ریشه های موجود در زمین متعلق به کشاورز است.
7. حق ریشه تضادی با حق مالکیت مالک زمین ندارد. صرفا نوعی حق مالی است که از سوی مالک زمین به کشاورز تعلق می گیرد.
8. حق ریشه دلیل بر عدم تخلیه ی زمین کشاورزی شناخته نمی شود. به عبارت دیگر چنانچه پس از پایان قرارداد مزارعه یا اجاره مالک می تواند برای تخلیه و بازپس گیری ملک خود از طریق قانونی اقدام نماید.

ارائه مشاوره حقوقی با وکیل فرنیان فر

متون قانونی ایران را می توان انعکاسی از قوانین شریعت اسلام و عرف جامعه دانست. حق ریشه از مفاهیمی است که نتیجه ی این دیدگاه قانونگذار بوده و نوعی استثنای قانونی به شمار می رود. به همین دلیل نکات و جزئیات قانونی بیشتری در رابطه با آن تعریف شده است که می تواند در روند دادرسی پرونده ی شما تأثیرگذار باشد. حضور وکیل ملکی توانمند و باتجربه می تواند روند رسیدگی پرونده ی شما را تسریع بخشد و بهترین نتایج را برای آن رقم بزند.