مجازات اطفال بزهکار و کودکان زیر 18 سال در قانون چیست ؟

مجازات اطفال بزهکار به دلیل صغر سن منتفی است و بر اساس متون قانونی ایران اقدامات تامینی و تربیتی جایگزین آن می گردد. تعریف طفل از منظر قانونی و حقوقی به تمامی افراد زیر 18 سال اطلاق می شود. در حقیقت فردی که به سن 18 سال تمام نرسیده باشد در ردیف اطفال قرار دارد و بر اساس یک پیمان بین المللی مجازات اطفال به هیچ وجه جایز نیست.

مجازات اطفال بزهکار و کودکان

واکاوی علل ارتکاب جرم از سوی اطفال حوزه ای بسیار وسیع و گسترده است که از بحث ما خارج است اما در رابطه با مجازات اطفال بایستی به فلسفه ی اصلی مجازات ها رجوع کنیم. قانون عنوان می کند که مجازات در شرایطی اعمال می گرد که فرد با اراده، اختیار و آگاهی کامل اقدام به ارتکاب جرم نماید.

بنابراین محجورین، مجانین، اطفال و تمامی افرادی که در شرایط درست تصمیم گیری قرار ندارند از این قاعده مستثنی هستند. همچنین فلسفه ی اصلی مجازات ها را نباید از یاد ببریم که اصلاح، تنبیه و در نهایت بازگشت فرد مجرم به آغوش جامعه است. در رابطه با اطفال مطلقا چنین قاعده ای صدق نمی کند و اعمال مجازات هایی نظیر اعدام، حبس یا قصاص هیچگونه بازدارندگی و اصلاحی به همراه ندارد.

از سوی دیگر تصور کنید که یک طفل 15 ساله اقدام به سرقت کرده و به مجازات حبس محکوم می شود. طبیعتا دوران حبس این کودک در محیط زندان و در کنار مجرمین حرفه ای خواهد بود و این یعنی یک مجرم حرفه ای از دل زندان متولد می شود. این کودک هیچ درکی از مفهوم و فلسفه ی مجازات ندارد و به همین دلیل نمی توان بازگشت او را به آغوش جامعه تضمین نمود.

در ماده ی ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی صراحتا به این نکته تاکید شده است که افراد نابالغ مسؤولیت کیفری ندارند. با توجه به ماده ۱۴۷- سن بلوغ، در دختران و پسران، به ترتیب نه و پانزده سال تمام قمری است.

در نظر داشته باشید که برای اثبات جرم و اعمال مجازات آن تحقق سه عنصر قانونی ،مادی و معنوی ضروریست. در رابطه با اطفال قطعا عنصر معنوی جرم با مشکلات و ابهاماتی مواجه است و همین امر اثبات جرم را دشوار و عملا غیرممکن می نماید. .

به همین دلیل قانون مجازات اسلامی اقدامات تامینی و تربیتی را به عنوان مجازات اطفال بزهکار در نظر گرفته. در واقع اقدامات تامینی و تربیتی شامل مجموعه از موارد متعدد است که امید می رود قدرت بازدارندگی لازم را داشته باشد و برای سلامت روان، آینده و حال کودک نیز مفید تر است. چرا که اعمال مجازات به این منزله است که سابقه ی کیفری برای کودک لحاظ گردد و این امر قطعا زندگی او در آینده را با مشکلات متعددی همراه خواهد ساخت.

بر اساس این قانون اطفال زیر 18 سال در 3 گروه سنی زیر دسته بندی می شوند:

گروه های سنی زیر 9 سال: هیچگونه ضمانت و مسئولیت کیفری متوجه طفل و خانواده ی او نیست.

کودک

در چنین سنی فاقد قوه ی تمیز و ادراک است و هیچ درکی از تفاوت خوب و بد ندارد. البته کودک تحت نظر خانواده و یا سرپرست قانونی خود باقی می ماند.

گروه های سنی 9 الی 15 سال:

کودکان در این گروه به سن بلوغ نزدیک هستند و گاها از سن بلوغ نیز عبور کرده اند. بنابراین رویکرد قانونگذار کمی متفاوت است.

از آنجایی که کودک توانایی عقلی نسبی دارد و به سن بلوغ خود رسیده است، ممکن است در رابطه با جرایم سنگین با مجازات هایی نظیر حبس در کانون اصلاح و تربیت مواجه گردد. یادآور می شویم که هیچ یک از مجازات های سنگین بزرگسالان نظیر اعدام، قصاص و حبس متوجه این گروه نیست..

گروه های سنی 15 الی 18 سال:

افراد این گروه در ردیف نوجوانان قرار می گیرند و مجازات های سنگین بزرگسالان نظیر اعدام، قصاص و حبس قابل اعمال نیست. در صورت ارتکاب جرایم سنگین حبس در کانون اصلاح و تربیت اعمال می گردد. طبیعتا مدت زمان حبس نسبت به گروه های سنی 9 الی 15 سال بیشتر خواهد بود.

براساس ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی:

درباره اطفال و نوجوانانی که مرتکب جرائم تعزیری می شوند و سن آنها در زمان ارتکاب، نه تا پانزده سال تمام شمسی است حسب مورد، دادگاه یکی از تصمیمات زیر را اتخاذ می کند:

الف- تسلیم به والدین یا اولیاء یا سرپرست قانونی با أخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان

تبصره- هرگاه دادگاه مصلحت بداند می تواند حسب مورد از اشخاص مذکور در این بند تعهد به انجام اموری از قبیل موارد ذیل و اعلام نتیجه به دادگاه در مهلت مقرر را نیز أخذ نماید:

۱- معرفی طفل یا نوجوان به مددکار اجتماعی یا روانشناس و دیگر متخصصان و همکاری با آنان

۲ – معرفی طفل یا نوجوان به یک مؤسسه آموزشی و فرهنگی به منظور تحصیل یا حرفه آموزی

۳- اقدام لازم جهت درمان یا ترک اعتیاد طفل یا نوجوان تحت نظر پزشک

۴- جلوگیری از معاشرت و ارتباط مضر طفل یا نوجوان با اشخاص به تشخیص دادگاه

۵- جلوگیری از رفت و آمد طفل یا نوجوان به محل های معین ب- تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری که دادگاه به مصلحت طفل یا نوجوان بداند با الزام به انجام دستورهای مذکور در بند (الف) در صورت عدم صلاحیت والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان و یا عدم دسترسی به آنها با رعایت مقررات ماده (١١٧٣) قانون مدنی

تبصره- تسلیم طفل به اشخاص واجد صلاحیت منوط به قبول آنان است

. پ- نصیحت به وسیله قاضی دادگاه

ت- اخطار و تذکر و یا أخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم

ث- نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال در مورد جرائم تعزیری درجه یک تا پنج

تبصره ۱- تصمیمات مذکور در بندهای (ت) و (ث) فقط درباره اطفال و نوجوانان دوازده تا پانزده سال قابل اجراء است. اعمال مقررات بند (ث)در مورد اطفال و نوجوانانی که جرائم موجب تعزیر درجه یک تا پنج را مرتکب شده اند، الزامی است.

تبصره ۲ – هرگاه نابالغ مرتکب یکی از جرائم موجب حد یا قصاص گردد درصورتی که از دوازده تا پانزده سال قمری داشته باشد به یکی از اقدامات مقرر در بندهای (ت) و یا (ث) محکوم می شود و در غیراین صورت یکی از اقدامات مقرر در بندهای (الف) تا (پ) این ماده در مورد آنها اتخاذ می گردد

. تبصره ۳- در مورد تصمیمات مورد اشاره در بندهای (الف) و (ب) این ماده، دادگاه اطفال و نوجوانان می تواند با توجه به تحقیقات به عمل آمده و همچنین گزارش های مددکاران اجتماعی از وضع طفل یا نوجوان و رفتار او، هر چند بار که مصلحت طفل یا نوجوان اقتضاء کند در تصمیم خود تجدیدنظر نماید.

با توجه به ماده ۸۹ قانون مجازات اسلامی – درباره نوجوانانی که مرتکب جرم تعزیری می شوند و سن آنها در زمان ارتکاب، بین پانزده تا هجده سال تمام شمسی است مجازات های زیر اجراء می شود:

الف- نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از دو تا پنج سال در مورد جرائمی که مجازات قانونی آنها تعزیر درجه یک تا سه است. ب- نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از یک تا سه سال در مورد جرائمی که مجازات قانونی آنها تعزیر درجه چهار است.

پ- نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال یا پرداخت جزای نقدی از ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا انجام یکصد و هشتاد تا هفتصد و بیست ساعت خدمات عمومی رایگان در مورد جرائمی که مجازات قانونی آنها تعزیر درجه پنج است.

ت- پرداخت جزای نقدی از یک میلیون (۱.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا انجام شصت تا یکصد و هشتاد ساعت خدمات عمومی رایگان درمورد جرائمی که مجازات قانونی آنها تعزیر درجه شش است.

ث- پرداخت جزای نقدی تا یک میلیون (۱.۰۰۰.۰۰۰) ریال در مورد جرائمی که مجازات قانونی آنها تعزیر درجه هفت و هشت است.

تبصره ۱- ساعات ارائه خدمات عمومی، بیش از چهار ساعت در روز نیست.

تبصره ۲- دادگاه می تواند با توجه به وضع متهم و جرم ارتکابی، به جای صدور حکم به مجازات نگهداری یا جزای نقدی موضوع بندهای (الف) تا (پ) این ماده، به اقامت در منزل در ساعاتی که دادگاه معین می کند یا به نگهداری در کانون اصلاح و تربیت در دو روز آخر هفته حسب مورد برای سه ماه تا پنج سال حکم دهد

همچنین در 90 ماده قانون مجازات اسلامی عنوان گردیده است:

 

دادگاه می تواند با توجه به گزارش های رسیده از وضع طفل یا نوجوان و رفتار او در کانون اصلاح و تربیت یک بار در رأی خود تجدیدنظر کند و مدت نگهداری را تا یک سوم تقلیل دهد یا نگهداری را به تسلیم طفل یا نوجوان به ولی یا سرپرست قانونی او تبدیل نماید. تصمیم دادگاه مبنی بر تجدیدنظر در صورتی اتخاذ می شود که طفل یا نوجوان حداقل یک پنجم از مدت نگهداری در کانون اصلاح و تربیت را گذرانده باشد. رأی دادگاه در این مورد قطعی است. این امر مانع استفاده از آزادی مشروط و سایر تخفیفات قانونی با تحقق شرایط آنها نیست.

در مواد 91 الی 95 قانون مجازات اسلامی نکات مهمی در رابطه با جرایم و مجازات اطفال بزهکار به چشم می خورد که در ادامه به شرح آن پرداخته ایم:

ماده ۹۱- در جرائم موجب حد یا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از هجده سال، ماهیت جرم انجام شده و یا حرمت آن را درک نکنند و یا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد، حسب مورد با توجه به سن آنها به مجازات های پیش بینی شده در این فصل محکوم می شوند. تبصره- دادگاه برای تشخیص رشد و کمال عقل می تواند نظر پزشکی قانونی را استعلام یا از هر طریق دیگر که مقتضی بداند، استفاده کند.

ماده ۹۲- در جرائمی که مستلزم پرداخت دیه یا هر ضمان مالی دیگری است، دادگاه اطفال و نوجوانان مطابق مقررات مربوط به پرداخت دیه و خسارت حکم می کند.

ماده ۹۳- دادگاه می تواند درصورت احراز جهات تخفیف، مجازات ها را تا نصف حداقل تقلیل دهد و اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال و نوجوانان را به اقدام دیگری تبدیل نماید.

ماده ۹۴- دادگاه می تواند در مورد تمام جرائم تعزیری ارتکابی توسط نوجوانان، صدور حکم را به تعویق اندازد یا اجرای مجازات را معلق کند.

ماده ۹۵- محکومیت های کیفری اطفال و نوجوانان فاقد آثار کیفری است.

‌در ماده ۱۷ قانون مربوط به تشکیل دادگاه اطفال بزهکار موارد زیر قید گردیده است: در مورد اطفالی که سن آنان بیش از ۶ سال تمام و تا ۱۲سال تمام است در صورتی که مرتکب جرمی شوند بر حسب مورد تصمیمات زیر‌اتخاذ خواهد شد:
۱ – تسلیم با اولیاء یا سرپرست با اخذ تعهد به تأدیب و ترتیب و مواظبت در حسن اخلاق طفل.
۲ – اعزام طفل به کانون اصلاح و تربیت به منظور تأدیب و تربیت برای مدت از یک ماه تا ۶ ماه (‌در مواردی که به جهتی از جهات ولی یا سرپرست‌صلاحیت ندارد و یا الزام او به تأدیب و ترتیب و مواظبت در حسن اخلاق طفل ممکن نباشد)

‌همچنین بر اساس ماده ۱۸ قانون مربوط به تشکیل دادگاه اطفال بزهکار – در مورد اطفالی که بیش از ۱۲ سال تمام و تا ۱۸ سال تمام دارند هر گاه مرتکب جرمی شوند بر حسب مورد تصمیمات زیر اتخاذ خواهد‌گردید:
۱ – تسلیم به اولیاء یا سرپرست با اخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل.
۲ – سرزنش و نصیحت به وسیله قاضی دادگاه.
۳ – اعزام به کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال.
۴ – اعزام به زندان کانون اصلاح و تربیت در مورد اطفالی که سن آنان بیش از پانزده سال تمام است از شش ماه تا پنج سال.

انجام مشاوره حقوقی

بایستی بپذیریم که کودکان و نوجوانان فاقد قدرت تصمیم گیری و تشخیص مسائل مختلف هستند و در بسیاری از موارد شتاب زده عمل می کنند. البته این امر بر کسی پوشیده نیست که اوضاع و احوال اقتصادی و فرهنگی جامعه در این روند بسیار تاثیرگذار است و کودکانی که در شرایط نامساعد و مناطق جرم خیز رشد می کنند، طبیعتا گرایش بیشتری برای ارتکاب جرم نشان می دهند. به همین دلیل منطقی نیست که مجازات های بزرگسالان را در رابطه با آنها اعمال کنیم و منتظر اصلاح و تربیت آنها باشیم.

تجربه ی سال های اخیر نشان داده است که رویکرد و نحوه ی تربیت و اصلاح کودکان و نوجوانان با بزرگسالان متفاوت است و همین امر روی نحوه ی مجازات آنها نیز تاثیرگذار خواهد بود.

حضور وکیل متخصص و باتجربه در این امر می تواند جزئیات قانونی بیشتری را در اختیار شما قرار دهد و پرونده ی شما را در مسیر درست قانونی پیش ببرد.

برای کسب اطلاعات بیشتر و انجام مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه می توانید با فرنیان فر وکیل پایه یک دادگستری در ارتباط باشید.