شروط نامشروع در قانون مدنی (شرط ضمن عقد )

شروط نامشروع در قانون مدنی (شرط ضمن عقد ) : بخش مهمی از امور روزمره ی زندگی ما به وسیله ی عقود و قرارداد ها شکل می گیرد. انجام معاملات مختلف ،تمامی خرید و فروش ها و حتی عقد نکاح همگی در زمره ی قراردادها قرار دارند.

از آنجایی که تمامی قرارداد ها و عقود از اراده ی آزاد افراد نشأت می گیرد و بر پایه ی توافق دوجانبه هستند ممکن است پاره ای از شروط ضمن عقد نیز همراه با آنها مطرح گردد. اما آیا می توان هر شرطی را در این قرارداد ها لحاظ کرد. از این رو تمامی شروط نامشروع در قانون مدنی ایران به تفصیل بیان شده است.

هر گونه توافق و شروط ضمن عقد نامشروع باطل می باشد و از نظر قانونی الزامی به انجام آن وجود ندارد. به نظر شما شروط نامشروع شامل چه مواردی است و چگونه عقد را باطل می کند؟ در ادامه با ما همراه باشید.

آشنایی با مفهوم شرط ضمن عقد 

شرط از مفاهیمی است که از طریق فقه اسلامی به علم حقوق راه یافته. از دیدگاه فقهی و حقوقی شرط نوعی تعهد به حساب می آید. در واقع شرط عبارت است از امری که تحقق و انجام آن برای تحقق و انجام امری دیگر لازم و ضروری می باشد.

بنابراین شرط مانند: قرارداد نتیجه ی اراده ی آزاد و توافق طرفین آن می باشد. هیچ تفاوتی وجود ندارد که شرط ضمن عقد و یا مستقل از آن بیان گردد .

افراد می توانند حین انعقاد عقود و قرارداد های خود شروط مختلفی را در نظر گرفته و در متن قرارداد لحاظ کنند. اما یک نکته ی بسیار مهم در این زمینه وجود دارد.

شروط ضمن عقد و قرارداد دارای چارچوبی مشخص است که نمی توان خلاف آن تراضی کرد. در صورتی که شروط ضمن عقد از شروط نامشروع به حساب آید به حکم قانون شرط باطل است. در موارد خاصی نیز شرط باطل می تواند صحت قرارداد را نیز زیر سوال برده و اساس قرارداد را باطل نماید.

انواع شرط ضمن عقد

• شرط صحیح

شرط صحیح هیچ گونه خدشه ای به صحت عقد و قرارداد وارد نمی کند.شما می توانید هرگونه شرط صحیحی را برای عقد یا قرارداد خود در نظر گرفته و  از انجام آن  اطمینان خاطر داشته باشید .

• شرط باطل

شرط باطل قابلیت اجرایی ندارد و خود شرط باطل است. اما عقد یا قرارداد صحیح می باشد.

• شرط باطل و مبطل عقد

چنین شروطی می توانند به صورت مستقیم صحت و درستی قرارداد و یا عقد را از بین ببرند. خود شرط نیز باطل به حساب می آید.  این موضوع در شرایطی که جهت عقد نیز نامشروع باشد پررنگ تر است.

در این میان پاره ای شروط باطل شروط باطل و مبطل عقد وجود دارند که نامشروع به حساب می آیند در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

شروط نامشروع ضمن عقد شامل چه مواردی می باشد؟

بخش عمده قوانین و مقررات ما بر اساس آیات و احکام اسلامی شکل گرفته است. در نتیجه هر امری که خلاف شریعت اسلام باشد خلاف قانون نیز به حساب می آید. شروط نامشروع ضمن عقد شروط و تعهداتی هستند که خلاف قانون و شرع اسلامی شناخته می شوند. یعنی شروطی که خلاف شریعت اسلام ، کتاب و سنت پیامبر است.

شروط نامشروع می تواند دایره ی گسترده ای از موارد را در بر داشته باشد. اما در یک تعریف کلی هرگونه شرطی که خلاف قانون و شرع اسلامی به حساب آید در دسته ی شرط نامشروع ضمن عقد قرار می گیرد.

تصور کنید شخصی خانه ی خود را به این شرط اجاره می دهد که محل قمار و یا روسپیگری باشد. قطعاً چنین شرطی از مصادیق شروط نامشروع به حساب می آید و باطل خواهد بود .

مثال دیگری که می توان بیان کرد شرط عدم توارث در نکاح دایم است. به هیچ وجه نمی توان به دنبال نکاح دایم شرط عدم توارث را لحاظ کرد. چنین شرطی از نظر شرع اسلام و قوانین و مصوبات داخلی باطل به حساب می آید.

البته در نظر داشته باشید که برخی شروط می توانند اساس عقد را زیر سوال برده و خلاف فلسفه ی ایجاد آن محسوب گردد. تصور کنید شخصی با این شرط عقد نکاح را قبول می کند که با همسر خود هیچگونه نزدیکی نداشته باشد. در چنین شرایطی عقد نکاح صحیح خواهد بود. اما شرط آن باطل است.

با توجه به ماده ی 233 قانون مدنی بیان شروط زیر باطل و موجب بطلان عقد شناخته می شود:

• شرط خلاف مقتضای ذات عقد.
• شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین گردد.

تاثیر شروط نامشروع بر صحت قرارداد 

با توجه به بند 3 ماده ی 232 قانون مدنی شروط نامشروع هرچه که باشد باطل به حساب می آیند. همچنین ماده ی 217 قانون مدنی بیان می کند شروط نامشروعی که به عنوان هدف و انگیزه ی اصلی عقد در نظر گرفته می شوند، باطل و مبطل عقد خواهد بود.

هرگاه ضمن عقد و یا قراردادی شروط نامشروع لحاظ گردد ابتدا بایستی به جهات عقد توجه داشت. این که انگیزه ی ایجاد عقد مورد نظر چیست و اوضاع و احوال قرارداد را به صورت دقیق بررسی نمود.

از طرفی بررسی قصد و نیت و اراده ی طرفین از انعقاد عقد بسیار مهم است. گاه نیت طرفین خلاف قانون نیست و شاید جهل به قانون و یا جهل به نامشروع بودن شرط مطرح باشد. در چنین مواردی عقد صحیح خواهد بود اما شرط مورد نظر طرفین باطل است.

البته چنین امری مطلق نمی باشد و نمی توان آن را به تمامی موارد مشابه تسری داد . به طوری که در برخی موارد خاص شرط نامشروع ضمن عقد می تواند عقد را به طور کلی باطل کنند.

این حالت را هم می توان در نظر گرفت که در برخی موارد به دنبال شرط نامشروع ضمن عقد قسمتی از عقد باطل می گردد و قسمتی از آن صحیح خواهد بود.

در نهایت تشخیص نهایی این مسأله بستگی به نظر قاضی و شرایط پرونده دارد.

تمامی دعاوی ابطال شروط ضمن عقد و ابطال عقد در صلاحیت محاکم عمومی حقوقی قرار دارد.

دریافت مشاوره حقوقی

شروط نامشروع ضمن عقد در تضاد و تقابل کامل با قوانین آمره و اخلاق حسنه هستند به طور کلی هرگونه شرط نامشروع ضمن عقد می تواند یک تهدید عمده برای امنیت و نظم عمومی جامعه به شمار برود و تبعات منفی فراوانی به دنبال خواهد داشت.

قرارداد ها و عقود از اراده و توافق افراد تشکیل می شوند اما این توافق و اراده نباید منجر به هنجار شکنی گردد و قوانین کشور را زیر سوأل ببرد. به همین جهت بهتر است قبل انعقاد هر گونه قراردادی در خصوص شروط ضمن عقد با وکیل متخصص مشورت نمایید.